نوشته‌های علیرضا امامی

جت آموزشی T-38 Talon اولین جت آموزشی مافوق صوت دنیا و پرتیراژترین آنهاست. T-38 بر پایه F-5 Tiger ساخته و یک سال زودتر از آن یعنی در سال 1961 عملیاتی شد. Tiger و Talon بعدها با F-5 Tiger II که در 1972 معرفی شد جایگزین شدند؛ اما تعداد محدودی Talon همچنان در آمریکا و آلمان فعال است. F-5 Tiger و F-5 Tiger II هم همچنان در بیش از 20 کشور از جمله خود آمریکا فعال هستند.

F-5E Tiger II ارتش جمهوری اسلامی ایران


F-5E Tiger II نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا


T-38 Talon نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا

در آمریکا ساخت و تولید ادوات نظامی در قالب طرح های رقابتی میان سازنده های مختلف انجام می شود. شرکت Northrop (که بعدا با Grumman گروه شد و F-14 را ساخت) به قدری در طراحی F-5 خوب عمل کرده بود که در رقابت های متعدد، از این طراحی استفاده مجدد کرد و بارها موفق به جلب نظر ارتش ایالات متحده شد.

آمریکا از سال 1974 به دنبال جنگنده ای کوچک، سبک و ارزان قیمت بود. در رقابت برای ساخت این جنگنده، Northrop دو جنگنده با نام های YF-17 و F-20 بر پایه F-5 ارائه کرد که با F-16 (با نام اولیه YF-16) رقابت می کرد. در نهایت F-16 در این رقابت برنده و انتخاب شد؛ اما YF-17 به قدری موفق بود که با تغییراتی به F-18 با مأموریت جدید تبدیل و در 1983 معرفی شد.

YF-17 و YF-16 (نمونه مادر F-16) نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا

F-18 Hornet متعلق به نیروی NAVY یالات متحده آمریکا

اما F-20 که با راهبری و سرمایه گذاری مستقیم دپارتمان دولت فدرال آمریکا توسعه یافته بود (که این اتفاق فقط همین یک بار در تاریخ رخ داده) و اهداف تجاری بلندپروازانه ای هم داشت، با تغییر سیاست دولت آمریکا توسط ریگان (که اجازه فروش F-16 را به سایر کشورها داد) بازار و توجیه اقتصادی خود را از دست داد و لغو شد. F-20 حدود 50% مصرف سوخت و 60% هزینه نگهداری کمتری نسبت به متوسط ناوگان جنگنده زمان خودش نیاز داشت و از این نظر شگفت انگیز بود.

نمونه اولیه F-20 Tigershark

ویژگی های آیرودینامیکی F-5، ابعاد و وزن کم آن، هزینه های پایین نگهداری و مصرف سوخت بسیار پایین آن، باعث شد که آمریکایی ها برای مدت 3 دهه، هر بار به هنگام توسعه جنگنده جدید، به بهبود و ارتقای F-5 به عنوان یک راه حل منطقی و مقرون به صرفه در مقابل یک طراحی صددرصد جدید فکر کنند.

شرکت Northrop یک نسخه عمودپرواز از T-38 Talon توسعه داده که البته اطلاعات کمی از آن منتشر شده است. NASA هم پرنده های خاصی بر پایه T-38 و F-5 و F-18 برای کاربردهای آموزشی و تحقیقاتی توسعه داده. کشورهای دیگری هم هستند که با یا بدون کمک آمریکا، F-5 های خود را دستخوش تغییراتی کرده اند؛ اما در این میان، ایران کارهای اساسی تری انجام داده و موفق تر هم بوده است.

T-38 Talon عمودپرواز (VTOL) توسعه یافته توسط Northrop

T-38 Talon تغییر یافته توسط NASA در حال اسکورت شاتل کلمبیا در حال بازگشت از مأموریت

T-38 Talon تغییر یافته توسط NASA

F-18 Hornet تغییر یافته توسط NASA با نام X-53

اگر به YF-17 نگاه کنید، می بینید که دارای 2 سکان عمودی است. جنگنده صاعقه هم دارای 2 سکان عمودی است. اضافه شدن یک سکان عمودی به معنای اعمال تغییرات حساس در سازه پرنده و انجام اصلاحات آیرودینامیکی است. در یکی از نمونه های جنگنده آذرخش هم می بینیم که محل اتصال بال به بدنه، سکان عمودی، ورودی هوای موتور، اگزوز و لبه حمله بال ها تغییر کرده اند و این به معنای تغییرات عمده در سازه و ویژگی های آیرودینامیکی پرنده است. در تمام این ها، پارامترهای پروازی و رفتار پرنده در شرایط مختلف و نیازهای آموزشی خلبانان نیز دگرگون خواهد شد. در جنگنده کوثر هم از تجهیزات ناوبری نسل چهارم بومی و موتور بومی با قابلیت پس سوز استفاده شده است.

جنگنده صاعقه ارتش جمهوری اسلامی ایران

نمونه آزمایشی جنگنده آذرخش

جنگنده کوثر ارتش جمهوری اسلامی ایران

بنابراین، جمهوری اسلامی ایران توانایی مهندسی معکوس و بازمهندسی یک هواپیمای جنگنده را دارد. F-5 هم اولین پرنده ایست که هر کشوری که بخواهد به قابلیت توسعه هواپیمای جنگنده دست پیدا کند، باید با مهندسی معکوس و بازمهندسی آن شروع کند. تا اینجای کار مسیر خوبی طی شده. امیدواریم خریدهای احتمالی هواپیمای جنگنده در آینده، احساس نیاز به دستیابی به این قابلیت استراتژیک را کمرنگ نکند.